Đền Voi Mẹp ở xã Lâm Trung Thủy (Đức Thọ, Hà Tĩnh) được biết đến là một công trình kiến trúc độc đáo, có lịch sử gần 600 năm được cho gắn liền với nữ tướng đánh giặc Minh, ngôi đền đang trở thành nơi sinh hoạt văn hóa, tâm linh thu hút nhiều du khách đến tham quan, chiêm bái.

Di tích đền Voi Mẹp còn có tên gọi là đền Cả, đền Thánh Mẫu, trước thuộc địa phận xã Cổ Ngu, tổng Văn Lâm, huyện La Sơn, phủ Đức Quang, nay là thôn Hòa Bình, xã Lâm Trung Thủy, huyện Đức Thọ.

Theo truyền thuyết, vào thế kỷ thứ XV, khi giặc Minh sang đánh nước ta, theo cờ khởi nghĩa của Trần Trùng Quang, Nhân dân ta ở khắp nơi đã đứng lên chống giặc, trong đó có nữ tướng mà tục truyền là “nữ tướng châu chấu”. bà đã cầm quân đánh dẹp giặc Minh, lập được nhiều chiến công lớn. Sau khi bà mất, để tưởng nhớ công ơn của bà, Nhân dân địa phương đã lập nên đền Voi Mẹp để ghi nhận công đức.

Đền Voi Mẹp được xây dựng trên một khu đất cao ráo, xung quanh cây cối um tùm. Phía trước là dòng sông và có chợ Chùa nổi tiếng.

Đền có quy mô đồ sộ, với diện tích rộng hơn 1.200m2, được xây dựng theo lối kiến trúc hình chữ Tam, bao gồm: thượng điện, trung điện và hạ điện.

Bên trong chạm trổ tinh vi, với nhiều đề tài phong phú, đa dạng. Nhiều kiểu chạm lộng và khắc rất tinh xảo với những đề tài như: rồng ngậm ngọc, hoa sen, cuốn thư...Với giá trị lịch sử và nghệ thuật còn lại trên những xà, kẻ của ngôi đền, thì đền Voi Mẹp xứng đáng là một di tích tiêu biểu của vùng Đức Thọ văn vật và là niềm tự hào của kiến trúc Hà Tĩnh.

Trải qua sự thiên biến của thời gian, đền Voi Mẹp đã bị hư hại ít nhiều. Dù đã được tu sửa lại nhưng đền vẫn giữ nét cổ kính với các chạm khắc mang đậm nét nghệ thuật điêu khắc dân gian...Ông Đinh Văn Thành, Thôn Hòa Bình, xã Lâm Trung Thủy cho biết: Trải qua sự thiên biến của thời gian, đền Voi Mẹp đã bị hư hại ít nhiều. Năm 1995, đền được tôn tạo lại nhưng vẫn giữ theo lối kiến trúc nguyên bản. Đến năm 2017, 2018 với sự đầu tư của các cấp chính quyền và con em xa quê, ngôi đền được chỉnh trang lại toàn bộ khuôn viên, xây dựng lại thượng điện, trung điện... Dù đã được tu sửa lại nhưng đền vẫn giữ nét cổ kính với các chạm khắc mang đậm nét nghệ thuật điêu khắc dân gian..."

Đền Voi Mẹp được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng Di tích Quốc gia vào năm 1998. Người dân địa phương lấy ngày 1/6 âm lịch hàng năm để làm tế lễ tại đền.

Với Giá trị lịch sử, văn hóa của đền Voi Mẹp không chỉ là điểm sinh hoạt văn hóa tâm linh lâu đời của người dân mà còn là nơi để các bậc tiền nhân giáo dục con cháu về vùng đất và con người nơi đây.  

Ông Đinh Văn Nam, Chủ tịch UBND xã Lâm Trung Thủy cho hay: Đền Voi Mẹp được người dân ở xã Lâm Trung Thủy và các vùng lân cận hết sức coi trọng bởi những giá trị về mặt văn hóa và lịch sử, trở thành một điểm sinh hoạt văn hóa linh thiêng trong vùng. Trải qua 2 lần tôn tạo vào năm 2017 và 2018 với kinh phí hàng tỷ đồng thì đền đã được trùng tu gần hết các hạng mục. Trong thời gian tới, chính quyền sẽ tiếp tục việc duy tu những hạng mục còn lại để ngôi đền trở thành điểm đến giáo dục thế hệ sau về việc giữ gìn những giá trị văn hóa lịch sử của quê hương.

Không gian yên tĩnh, kiến trúc độc đáo, đường nét chạm khắc tinh xảo và được bảo tồn lâu đời, Đền Voi Mẹp sẽ là điểm đến du lịch tâm linh trong hành trình khám phá quê hương Đức Thọ.